Wykorzystanie ATAK i LoRa/Meshtastic w konflikcie na Ukrainie

Wprowadzenie

Trwająca wojna w Ukrainie gwałtownie przyspieszyła wdrażanie nowoczesnych narzędzi komunikacji i świadomości sytuacyjnej zarówno przez ukraińskie wojsko, jak i cywilne formacje ochotnicze. Ponieważ Rosja atakuje infrastrukturę komunikacyjną i stosuje intensywną walkę radioelektroniczną, Ukraińcy sięgnęli po innowacyjne rozwiązania do rozpoznania, koordynacji i zwiększenia świadomości sytuacyjnej na polu bitwy. Dwie szczególnie istotne technologie to Android Team Awareness Kit (ATAK) – aplikacja geolokalizacyjna na smartfony – oraz sieci mesh oparte na LoRa (np. urządzenia Meshtastic) do komunikacji poza sieciami komórkowymi. Niniejszy raport analizuje, jak te narzędzia są wykorzystywane w Ukrainie, omawiając główne zastosowania (rozpoznanie, komunikację, koordynację i świadomość sytuacyjną) oraz adaptacje do trudnych warunków środowiska walki elektronicznej.

Cyfrowa świadomość sytuacyjna na polu bitwy

ATAK to aplikacja na Androida, pierwotnie opracowana przez partnerów armii USA w celu zapewnienia mapowej świadomości sytuacyjnej, precyzyjnego wskazywania celów i koordynacji działań zespołów. W Ukrainie armia wdrożyła podobne systemy zarządzania walką, zwłaszcza rodzime platformy „Kropyva” i „Delta”, pełniące funkcje analogiczne do ATAK.

Kropyva („pokrzywa”) to taktyczne oprogramowanie mapowe i do kierowania ogniem, wprowadzone w czasie konfliktu w Donbasie. Zyskało przydomek „Uber artylerii”, ponieważ łączy obserwatorów z artylerzystami przy użyciu prostych tabletów z Androidem. Oferuje mapy elektroniczne, pozycjonowanie GPS, wymianę danych o pozycjach własnych i wroga, komunikację tekstową, a nawet integrację z dronami i czujnikami w czasie rzeczywistym. Do 2023 r. korzystało z niego 90–95% artylerzystów armii ukraińskiej, co dramatycznie skróciło czas namierzania celów.

Delta to z kolei chmurowy system świadomości sytuacyjnej rozwinięty przez Ministerstwo Obrony i grupy wolontariuszy technologicznych (np. Aerorozvidka). Integruje dane ze zwiadu, dronów, satelitów, informatorów i czujników, nanosząc pozycje przeciwnika na mapę w czasie rzeczywistym. Umożliwia planowanie, koordynację oddziałów i bezpieczne udostępnianie informacji w całych siłach zbrojnych. Od 2023 r. Delta została zatwierdzona do pełnego użycia wojskowego.

Razem systemy takie jak Kropyva, Delta i ATAK (w ograniczonym zakresie) zapewniają dowódcom „wspólny obraz sytuacyjny” – żywą mapę rozmieszczenia wojsk i celów – co poprawia podejmowanie decyzji i ogranicza ryzyko ostrzału własnych sił.

Choć ATAK nie jest głównym narzędziem w siłach zbrojnych Ukrainy, to wersja cywilna (CivTAK) została przyjęta przez niektóre oddziały ochotnicze i zagranicznych bojowników. Aplikacja ta jest darmowa i dostępna na zwykłych smartfonach z Androidem. Ochotnicy używają jej m.in. do oznaczania celów, dzielenia się lokalizacjami i bezpiecznej komunikacji, a następnie przekazują te informacje do oficjalnych kanałów wojskowych.

Sieci mesh LoRa dla odpornej komunikacji

Utrzymanie komunikacji jest równie istotne, jak mapowanie pola walki. Rosja niszczy wieże komórkowe i sieci energetyczne, a także prowadzi intensywne zakłócenia radiowe. Dlatego ukraińscy żołnierze i wolontariusze często działają w warunkach „odciętej komunikacji”.

Tutaj na znaczeniu zyskały sieci mesh oparte na LoRa, takie jak Meshtastic – otwartoźródłowy projekt wykorzystujący tanie moduły radiowe LoRa do tworzenia samonaprawiających się sieci tekstowych i lokalizacyjnych, działających bez infrastruktury GSM czy internetu.

Ochotnicy i ratownicy korzystają z Meshtastic do komunikacji w czasie blackoutów i zniszczeń infrastruktury. Urządzenia te umożliwiają przesyłanie krótkich wiadomości i współdzielenie lokalizacji w promieniu kilku kilometrów. Na froncie stosuje się je do koordynacji manewrów małych oddziałów, a w miastach do organizacji pomocy humanitarnej podczas awarii sieci komórkowych.

Ukraińska społeczność technologiczna aktywnie rozwija te rozwiązania: powstała grupa Meshtastic-UA, która tworzy własne firmware, interfejsy w języku ukraińskim oraz konfiguracje częstotliwości zgodne z lokalnym prawem.

Poza Meshtastic wdrażane są też inne rozwiązania: m.in. ukraińska firma Himera opracowała szyfrowane, odporne na zakłócenia krótkofalówki, a armia otrzymała darowizny urządzeń goTenna Pro. Wspólnym celem jest utrzymanie bezpiecznej, odpornej na zakłócenia komunikacji nawet w przypadku zniszczenia tradycyjnych systemów.

Rozpoznanie i naprowadzanie ognia

Synergia aplikacji cyfrowych z rozpoznaniem w czasie rzeczywistym zmieniła przebieg wojny. Drony są wszechobecne – używane w tysiącach miesięcznie. Systemy takie jak Delta odbierają dane z UAV i błyskawicznie przekazują je artylerzystom. Dzięki temu czas od wykrycia celu do jego ostrzału liczony jest w sekundach.

Przykłady z frontu pokazują, że ukraińskie jednostki mogą skutecznie niszczyć ukryty sprzęt rosyjski dzięki pętli „czujnik–strzelec” opartej na aplikacjach cyfrowych. Takie rozwiązania wielokrotnie przewyższają tradycyjne rosyjskie metody dowodzenia, które są bardziej scentralizowane i wolniejsze.

Komunikacja i koordynacja w walce

W środowisku intensywnych zakłóceń tradycyjne radiostacje i telefony są narażone na przechwytywanie. Sieci mesh LoRa i aplikacje świadomości sytuacyjnej zapewniają odporność – krótkie transmisje tekstowe są trudniejsze do wykrycia i mogą być przekazywane między węzłami.

Ochotnicy i jednostki wojskowe używają Meshtastic/goTenna do utrzymywania łączności nawet przy braku zasięgu. W miastach, podczas blackoutów zimą 2022–23, sieci Meshtastic pozwalały mieszkańcom zgłaszać potrzeby i organizować pomoc w promieniu kilku kilometrów.

Adaptacje i wnioski z warunków konfliktu

Rosyjna walka radioelektroniczna zmusiła Ukraińców do specyficznych taktyk. Paradoksalnie – szyfrowane transmisje często są szybciej namierzane przez Rosjan, dlatego czasem używa się prostych analogowych radii, które „wtapiają się w szum tła”.

Nowoczesne urządzenia (goTenna, Himera) wykorzystują krótkie pakiety i skakanie po częstotliwościach, co utrudnia wykrycie. Opracowano także tryby pracy offline (np. Delta) na wypadek utraty łączności satelitarnej.

Różnice między implementacją wojskową a ochotniczą są widoczne – wojsko priorytetowo traktuje bezpieczeństwo i compartmentalizację danych, natomiast ochotnicy częściej używają prostych i otwartych narzędzi. Wiele rozwiązań oddolnych z czasem zostało jednak oficjalnie zaadaptowanych, jak np. Kropyva.

Kluczowe znaczenie miało również szkolenie – początkowo część jednostek nie ufała cyfrowym systemom, jednak ich skuteczność zmieniła podejście. Do 2023 r. regularnie prowadzono kursy z obsługi systemów świadomości sytuacyjnej, a nawet małe oddziały nauczyły się korzystać z tabletów i aplikacji w walce.

Wnioski

W konflikcie na Ukrainie wdrożenie aplikacji typu ATAK oraz urządzeń komunikacyjnych LoRa/mesh okazało się kluczowe zarówno dla wojska, jak i ochotników. Technologie te umożliwiły Ukraińcom widzenie pola walki w czasie rzeczywistym, koordynację działań i precyzyjne uderzenia, mimo agresywnego zakłócania łączności przez przeciwnika.

Ochotnicy i cywile również wykorzystali te narzędzia do organizacji i wsparcia, co pokazało unikalne połączenie innowacji high-tech z oddolną odpornością społeczną.

Doświadczenia z Ukrainy potwierdzają, że nowoczesna wojna premiuje zdolność szybkiego wdrażania i adaptacji technologii takich jak ATAK czy Meshtastic – łączących cyfrowe systemy z praktyczną taktyką, aby utrzymać przewagę informacyjną nawet w najtrudniejszych warunkach.